Ons onderwijs is te afhankelijk van de politiek

Uit een tekst van de Vlaamse overheid: ‘Kinderen met leermoeilijkheden moeten zoveel mogelijk in het gewoon onderwijs worden opgevangen. […] De samenwerking tussen scholen voor gewoon en buitengewoon onderwijs wordt aanbevolen. […] In de loop van dit schooljaar zullen daartoe maximaal vijf modelprojecten worden opgestart.’

Voor wie de onderwijsactualiteit volgt, klinkt dit waarschijnlijk als recent nieuws. Dit fragment komt echter uit de ‘Beleidsbrief onderwijs 1995-1996’ van toenmalig minister van Onderwijs Luc Van den Bossche (SP). De tekst is 30 jaar oud en ook de rest van de paragraaf (p. 13) had gewoon nu geschreven kunnen zijn. Hoe komt het dat we 3 decennia later weer op bijna hetzelfde punt zijn? Wie dat onderzoekt, merkt al snel de golfbeweging die het inclusieverhaal tijdens de afgelopen Vlaamse legislaturen maakte. Onderwijsministers zoals onder andere Pascal Smet (sp.a, 2009-2014) werkten aan meer inclusie in het gewoon onderwijs. Anderen, zoals bijvoorbeeld Ben Weyts (N-VA, 2019-2024), draaiden dat deels terug met meer nadruk op terugkeer naar het buitengewoon onderwijs.

Alleen al in de laatste 3 Vlaamse regeringen zijn dergelijke stijlbreuken makkelijk te vinden, voor allerlei thema’s. Hilde Crevits (CD&V, 2014–2019) introduceerde nieuwe eindtermen die sterk gericht waren op competenties en ‘21st century skills’. Meteen daarna legde Weyts de focus helemaal terug op kennis en basisvaardigheden. Voor leerkrachten zorgt dit voor steeds wisselende signalen over wat goed onderwijs is en een eindeloos blijven herwerken van didactiek, lesmateriaal en evaluatiesystemen, met alle werkdruk vandien.

Crevits geloofde in een grote mate van pedagogische autonomie voor de scholen. Onder Weyts kwam de nadruk steeds meer te liggen op centrale controle en standaardisering, bijvoorbeeld met de Vlaamse toetsen.

Een goeie week geleden nog trok huidig minister Zuhal Demir (N-VA) een streep door één van de speerpunten van haar voorganger, nochtans een partijgenoot. Weyts wilde een laptop voor elk kind en volgde daarmee de weg naar meer digitalisering die Crevits had ingezet. Nu zowat alle scholen hun computerklassen afgebroken hebben, wil Demir opnieuw dergelijke lokalen, gecombineerd met een uitleendienst voor laptops en vooral meer pen en papier.

In welke mate de beslissingen van onze laatste Vlaamse onderwijsministers goed of slecht zijn: daar heb ik het nu niet eens over. Het gaat me om de te grote macht die elke minister van Onderwijs heeft om het beleid van diens voorganger te volgen of naar de prullenbak te verwijzen. Het probleem zit niet zozeer in wie de minister is, maar in een systeem dat toelaat dat één persoon met een tijdelijk mandaat telkens het roer volledig omgooit. Op die manier kan in belangrijke dossiers, zoals de aanpak van het lerarentekort, nooit lang genoeg doorgewerkt worden in dezelfde denklijn om tot een systemische, duurzaam verbeterde aanpak te komen. 25 jaar na de eerste alarmsignalen, 9 Vlaamse regeringen met visies en weer heel andere visies verder, sluiten Brusselse scholen bepaalde klassen omdat ze geen leerkrachten vinden.

Dat gebrek aan continuïteit is brandstof voor de weerstand tegen verandering die leeft bij een deel van de onderwijsmensen. Wie al een tijdje meedraait in het onderwijs, heeft de slinger al te vaak zien doorslaan in de ene richting én weer helemaal zien terugkomen (met grote kans op weer doorslaan in de andere richting). In het bijzonder bij bevlogen leerkrachten leidt dat tot een zekere gelatenheid. Met telkens weer de belofte dat de volgende vernieuwing zeker leidt tot betere leerprestaties, minder werkdruk of wat dan ook, krijg je gemotiveerde mensen snel op de kar. Vervolgens werken ze zich de naad uit het lijf om de vernieuwing te implementeren, om een paar jaar later te horen dat ze het toch weer anders moeten doen, niet zelden gelijkaardig aan hoe het eerder was.

Begrijp me niet verkeerd: ons leerlingenpubliek evolueert, de maatschappij evolueert, onze inzichten in onderwijs evolueren. We hebben in het onderwijs absoluut mee te evolueren, weliswaar met bijzondere aandacht om het kind niet telkens met het badwater weg te gooien. De wetenschap dat elke nieuwe minister het onderwijs weer een ferme draai kan geven, doet afbreuk aan de bereidheid van leerkrachten om mee te gaan in noodzakelijke evoluties. Het ondermijnt ook hun vertrouwen in de gekozen koers van de politiek en creëert een sfeertje van ‘we lossen het dan maar zelf zo goed mogelijk op’.

Ministers schuilen al eens achter de boutade dat de tanker van het onderwijs maar langzaam van richting verandert. Wie een dag in de klas meedraait, ziet nochtans snel hoe flexibel leerkrachten zijn. Om hen gemotiveerd te houden, is een politiek systeem nodig dat het onderwijs meer ondersteunt en minder de (steeds wisselende) richting aangeeft.

Een mogelijkheid is bijvoorbeeld het installeren van een politiek onafhankelijke en permanente onderwijsraad. Die wordt samengesteld uit heel diverse onderwijsprofessionals en andere relevante actoren op basis van competentie, niet door politieke benoeming. Zij kunnen op basis van onderzoek en praktijkervaring zorgen voor een breed gedragen en bindende langetermijnvisie (bv. 15 jaar). Een dergelijke onderwijsraad zet brede krijtlijnen uit die niet bij elke verkiezingsronde door elkaar worden geschud. De rol van een minister wordt dan minder sturend en meer coördinerend. Scholen krijgen op hun beurt, binnen de stabiele krijtlijnen, veel autonomie én verantwoordelijkheid.

Voor welk alternatief voor het huidige systeem je ook gaat, ons onderwijs heeft nood aan minder koerswijzigingen, politiek ego en steeds wisselende partijstandpunten. Meer structurele continuïteit en professioneel vertrouwen zouden een grote stap vooruit zijn in complexe dossiers als het lerarentekort en de onderwijskwaliteit.